Casemanager dementie, spil in de zorg

Samenwerking onderwijs, onderzoek en zorgaanbieders krijgt vorm in post-hbo opleiding

November 2021 – Op 1 november is de post-hbo opleiding ‘Casemanagement Dementie’ van start gegaan met 15 deelnemers uit de hele provincie. De opleiding door Zuyd Professional is ontstaan op initiatief van Inge Jochem, ketenregisseur ‘Hulp bij Dementie’ Westelijke Mijnstreek, en Nicole Houkes, algemeen manager Cicero Thuis.

Dementie is een ziekte die progressief en ingrijpend verloopt. De impact is groot, niet alleen op de persoon zelf, maar ook op de naaste omgeving. Nadat het Ministerie van VWS in 2009 de Leidraad Ketenzorg Dementie uitbracht, zijn er in heel Nederland 63 regionetwerken ‘Hulp bij Dementie’ opgericht. Limburg kent er vijf: Noord-Limburg, Midden-Limburg, Westelijke Mijnstreek, Maastricht/Heuvelland en Parkstad, elk met een eigen ketenregisseur en een team van casemanagers. Per regio wordt vanuit het perspectief van de cliënt ‘ketenzorg’ aangeboden: een samenhangend zorgaanbod om zo de kwaliteit van leven voor mensen met dementie en hun naasten te verbeteren.

Inge Jochem, ketenregisseur Westelijke Mijnstreek, licht toe hoe dit werkt: “Zolang mensen met dementie in hun thuisomgeving wonen – en dat is bij 70% van de mensen met dementie het geval – is de huisarts medisch eindverantwoordelijk. Er moet echter veel geregeld worden, en de persoon zelf maar ook de naaste omgeving heeft veel vragen. Om de huisarts daarin te ontlasten, is de functie van Casemanager Dementie ontstaan. Alleen zorgprofessionals met een hbo opleiding Verpleegkunde of Social Work kunnen als casemanager dementie aan de slag. Zij zijn als het ware een verlengstuk van de huisarts en hebben dus een behoorlijke verantwoordelijkheid.”

Nicole Houkes, algemeen manager bij Cicero Thuis, heeft enkele tientallen casemanagers in dienst. “Je kunt de casemanager het beste zien als een spin in het web, een  coördinator. Hij of zij heeft als doel om, kijkend vanuit de situatie van de cliënt, het leven en welzijn zo optimaal mogelijk te houden. Daarbij wordt voortdurend teruggekoppeld naar de huisarts, want die blijft zolang de cliënt thuis woont medisch eindverantwoordelijk. De casemanager is ook vaak vertrouwenspersoon voor de cliënt en de mantelzorger en is gedurende het hele traject, van ‘niet-pluis’ tot een eventuele opname of het overlijden, de vaste contactpersoon. Hij of zij werkt ‘white-label’, wat betekent dat er echt wordt gekeken naar wat het beste bij de cliënt past, en niet naar wat er toevallig voorhanden is.”

De huisarts kan op elk moment een casemanager inschakelen voor een cliënt. Daar is dus niet per se eerst een officiële diagnose ‘dementie’ voor nodig. Sterker nog: “Hoe eerder een casemanager aan de slag kan, hoe beter!” zegt Nicole. “Er gaat vaak een lange tijd overheen voordat er een officiële diagnose komt. In die beginjaren kun je mensen nog gemakkelijk vertrouwd maken met hulpmiddelen zoals beeldbellen of medicijndispensers. Wanneer iemand met dementie alleenstaand is, kan zoiets cruciaal zijn om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen. In Limburg zal het aantal mensen met dementie de komende twintig jaar verdubbelen. Je mag er dus van uitgaan dat het percentage van 70% thuiswonend eerder zal stijgen dan dalen, want de zorgcapaciteit van verpleeghuizen e.d. kan nooit in datzelfde tempo meegroeien.”

Als ketenregisseur houdt Inge dit soort trends nauwlettend in de gaten. “Binnen de regio is de ketenregisseur inhoudelijk en functioneel verantwoordelijk dat er volgens dezelfde standaard wordt gewerkt. Er is  overleg met huisartsen, met Alzheimer Nederland en ook met de gemeenten. Wachtlijsten worden gemonitord en er is intervisie en overleg met collega’s uit andere regio’s. Gelukkig zijn er vanuit de aangesloten zorgaanbieders ook operationeel managers betrokken om dit mee op te pakken!”

Ook al is ‘casemanager dementie’ geen beschermde titel, er worden wel degelijk kwaliteitseisen gesteld aan de rol. Inschrijving in het kwaliteitsregister Verpleegkundigen en Verzorgenden c.q. Sociaal Werkers (afhankelijk of iemand de hbo opleiding Verpleegkunde of Social Work heeft afgerond) zal naar verwachting verplicht gesteld gaan worden. Om die inschrijving mogelijk te maken is de noodzaak voor een post-hbo opleiding dus hoog.

Nicole: “Er zijn nu twee groepen casemanagers buiten de provincie opgeleid, totdat Inge en ik in de zomer van 2020 de stoute schoenen hebben aangetrokken en Zuyd hebben benaderd. Waarom zouden we immers geen gebruikmaken van de fantastische samenwerking en infrastructuur die hier al is? Bij de Academie voor Verpleegkunde van Zuyd werden onze ideeën enthousiast omarmd. Kansen en mogelijkheden werden in kaart gebracht en alle regionale expertise ingeschakeld.” Inge is al even enthousiast over de samenwerking: “Zuyd is meteen gaan praten met casemanagers in de praktijk om de behoeften van het werkveld te peilen. Zo is er met inbreng van ieders ervaringen een programma ontwikkeld dat echt van toegevoegde waarde is voor de hele regio. We zijn erg tevreden dat deze waardevolle opleiding nu hier wordt aangeboden en trots dat we hier een steentje aan hebben bijgedragen.”

De post-hbo opleiding Casemanagement Dementie bestaat uit één volledige lesdag per maand gedurende 10 maanden. De lessen beslaan het hele traject van iemand die aan dementie lijdt: van de eerste signalen dat er iets ‘niet pluis’ is tot en met palliatieve zorg in de laatste levensfase. Drie vaste elementen komen altijd aan bod: theorie, persoonlijke vaardigheden en praktijk met handvaten en verdieping. Buiten de lessen moeten er opdrachten worden uitgewerkt en vindt zelfstudie plaats. Toetsing vindt plaats door vakdocenten.

Inge: “Het is dus zeker niet zomaar ‘een cursusje’, maar een gedegen post-hbo scholing voor echte zorgprofessionals. Mensen die als casemanager dementie werken, of willen werken, staan over het algemeen stevig in hun schoenen met al de nodige levenservaring. Je moet in staat zijn om ‘de vraag achter de vraag’ te doorgronden en het overzicht te houden. Het is echt een hele uitdagende werkomgeving op hbo-niveau. Zuyd heeft dat perfect aangevoeld.” Nicole vult aan: “Je ziet dat thuiszorg steeds belangrijker wordt en dus ook casemanagement. We hebben het nu specifiek over casemanagement dementie, maar ik zie in de toekomst ook kansen voor casemanagement voor kwetsbare ouderen of casemanagement voor mensen met complexe problematiek. Het werken vanuit een integraal zorgplan voor een cliënt met meerdere partners wordt steeds meer de toekomst.”